Bespreek­no­titie: inten­si­vering veehou­derij

Bespreeknotitie intensivering veehouderij

Commissie omgeving 18 april 2023

De Rijckevorselweg 4 is door de gemeenschappelijke regeling Heesch West aangekocht. De veehouderijactiviteiten verplaatsen zich naar een ander perceel van het bedrijf te weten Kerkdijk. In totaal gaat het bedrijf op de Kerkdijk meer varkens houden dan voorheen verspreid over de twee locaties. Dit kan omdat op de Kerkdijk met een emissiearm stalsysteem wordt gewerkt. Met de wijziging van het bestemmingsplan betreffende de Kerkdijk stemde de raad in op 1 februari 2022. Deze ontwikkeling was dan ook de grondslag van de bestemmingsplanwijziging van de Van Rijckevorselweg.

Dit was voor ondergetekenden dan ook aanleiding om u de motie “intensivering veehouderij is geen optie” voor te leggen. Middels deze bespreeknotitie nemen wij u graag mee in de afwegingen die vaak niet naar voren worden gebracht in raadsvoorstellen om bestemmingsplannen dusdanig aan te passen dat hier meer dieren gehouden mogen worden en verschaffen we u enige achtergrondinformatie.

Problematiek t.a.v. het aanpassen van bestemmingsplannen ten einde veehouderij te intensiveren/meer dieren te gaan houden

Er bestaan grote risico’s ten aanzien van dierenwelzijn in emissiearme stallen, daarnaast dragen deze emissiearme stallen (onvoldoende) bij een de reductie van stikstofuitstoot. Nadere informatie hierover vindt u in de bijlage. Brabant zit momenteel op slot, omdat de staat van de natuur moet verbeteren voordat er milieuvergunningen kunnen worden uitgegeven voor bijvoorbeeld woningbouw. Intern salderen mag wel, voor veehouderijen is het daarnaast verplicht om aan de nieuwe emissieregels te gaan voldoen, waarover u ook meer informatie vindt in de bijlage. Dit leidt er toe dat veehouderijen een emissiearm stalsysteem aanleggen en hierin dan meer dieren gaan houden dan voorheen, er wordt immers intern gesaldeerd. In praktijk gaat deze vlieger echter niet op. Uit onderzoek is gebleken dat er verre van wordt voldaan aan de stikstofreductie middels de emissiearme stalsystemen, drie stalsystemen zijn door de Raad van State inmiddels al niet meer toegestaan om toe te passen ten behoeve van emissiereductie en procedures over meer stalsystemen worden verwacht. Dit leidt er dan ook toe dat in theorie er intern gesaldeerd kan en mag worden, maar dat in de praktijk er meer stikstof wordt uitgestoten wanneer er door het intern salderen meer dieren worden gehouden. Uiteindelijk wordt de stukstofdepositie in de kwetsbare Natura2000 gebieden hiermee alleen maar groter, waardoor de natuur zeker niet zal herstellen en Brabant dan ook op slot blijft.

Gemeente aan zet t.a.v. dieraantallen in bestemmingsplannen

Ondanks dat het uitvoeringsprogramma landelijk gebied t.a.v. stikstofreductie primair een provinciale verantwoordelijkheid is zijn ook wij als gemeente verantwoordelijk en aan zet wanneer het gaat over de wenselijkheid van intensivering van veehouderij in onze eigen gemeente. In een bestemmingplan kunnen in het kader van een goede ruimtelijke ordening, waaronder de gezondheid, grenzen worden gesteld aan het aantal dieren en diersoorten. Gemeenten kunnen in een bestemmingsplan bepalen welke dieraantallen maximaal zijn toegestaan. Bij het niet honoreren van verzoeken tot wijziging van bestemmingsplannen is het van belang dat hier een juiste motivering aan ten grondslag ligt, bijvoorbeeld t.a.v. gezondheidsrisico’s en/of voorzorg.

In Den Bosch worden keer op keer bestemmingsplannen aangepast om veehouders toe te staan om meer dieren te gaan houden. Dit onverstandig, vanuit dierenwelzijnsoverwegingen en vanuit de noodzaak de stikstofdepositie op Natura2000 drastisch te verminderen, de natuur te laten herstellen, de luchtkwaliteit te verbeteren en maatschappelijke ontwikkelingen zoals woningbouw ruimte te kunnen geven. Wij horen graag van u hoe dat u hier tegenaan kijkt middels beantwoording van de volgende vragen:

1. Vindt u gezien de huidige situatie (natuurcrisis, invloed op gezondheid en invloed op de mogelijkheden van andere maatschappelijke ontwikkelingen, zoals bv. woningbouw) uitbreiding van veestapel in deze tijd nog acceptabel?
2. Bent u het met ons eens dat modernisering van stalsystemen, voor zover effectief, gebruikt moet worden om stikstofuitstoot te reduceren? Zo ja, bent u het eens dat de theoretisch vrijgekomen ruimte niet gebruikt mag worden om meer landbouwhuisdieren te gaan houden?
3. Bent u het met ons eens dat de gemeente niet mee moet werken aan vergunningsaanvragen die schaalvergroting van de vee-industrie tot gevolg hebben?

Namens de fracties van,

Partij voor de Dieren, Eileen Samshuijzen

De Bossche Groenen, Will Hoeben

Bijlage: achtergrondinformatie emissiearme stalsystemen

Emissiearme stalsystemen

Er bestaan een heleboel verschillende soorten emissiearme stalsystemen, ook qua kosten en werkwijze lopen de verschillende soorten uiteen. Dit kan bestaan uit¹:

1. luchtwasser;
2. warmtewisselaar;
3. warmteheater;
4. bevorderen van interne luchtcirculatie door middel van ventilatoren of verwarming;
5. biofilter;
6. aanpassing van mestputten bij vee;
7. aanpassing van (rooster)vloeren bij vee;
8. aanpassing van opslagsystemen voor dierlijke mest;
9. schuine putwanden;
10. water- of mestkanalen;
11. systemen voor frequente mestafvoer (zoals riolering, mestpannen, mestbanden, mestschuiven);
12. mestmix- en mestbeluchtingssystemen;
13. systemen voor gescheiden opvang van urine en vaste mest;
14. mestbehandeling of wijzigen samenstelling (zoals temperatuurwijziging, luchtdoorvoer, toevoegen van zuur of formaldehyde);
15. aanpassing van ventilatiesystemen;
16. ionisatie;
17. droogfilterwand;
18. droogtunnel;
19. filters;
20. wijzigingen in grond- of volièrehuisvesting;
21. strooiselschuiven;
22. luchtconditionering;
23. buizenverwarming.

Als een stalsysteem is opgenomen in de Rav (regeling ammoniak en veehouderij) kan het door eenieder gebruikt worden. Voor het opnemen van een stalsyteem in de Rav gaan jaren aan metingen van het effect van het stalsysteem. vooraf. Wanneer de resultaten in orde zijn en het stalsysteem de ammoniakemissie voldoende vermindert neemt de minister van IenW het op in de Rav.

De emissiearme stalsystemen presteren in de praktijk echter minder goed dan verwacht wordt vanuit de metingen voor de opnamen in de Rav. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat heeft de universiteit in Wageningen om die reden gevraagd te onderzoeken hoe het kan dat duurzame stallen minder goed presteren dan ze zouden moeten doen. Uit het rapport komt een onthutsend beeld: van begin tot eind gaat er van alles mis. Dat begint al bij de toelating van nieuwe stalinnovaties. Daarbij vinden metingen plaats volgens een bepaald protocol. Maar dat protocol biedt volgens de onderzoekers te veel ruimte om de uitkomst te beïnvloeden. Bijvoorbeeld door de dieren een aantal dagen voor de metingen ander voer te geven, waardoor ze minder ammoniak uitstoten. Of door alleen op dagen met gunstige weersomstandigheden te meten. Ook is er geen onafhankelijke controle tijdens de metingen, waardoor er te makkelijk kan worden gesjoemeld.

De fabrikanten van de duurzame stallen zijn volgens de onderzoekers alleen gericht op het behalen van zo gunstig mogelijke meetresultaten. Hoe hun product in de praktijk functioneert interesseert hen amper. Terwijl veehouders daar juist problemen mee ervaren. Veel stalvloeren zijn ingewikkeld in gebruik, maar daar is tijdens de toelating geen oog voor. Ook zijn er niet altijd duidelijke instructies hoe boeren met een stalvloer moeten omgaan. Veel veehouders zijn dan ook sceptisch en gefrustreerd. Ze geloven niet dat de stalvloeren goed werken, terwijl ze er wel fors in hebben moeten investeren. Sinds 2015 is het immers verplicht om bij vervanging van een oude stal een emissiearme vloer aan te leggen. De vloeren hebben daarnaast vaak veel onderhoud nodig, en dat kost tijd en geld.

Ook is er weinig terecht gekomen van de vermindering van ammoniakuitstoot door het gebruik van luchtwassers³. Op papier kunnen luchtwassers een groot rendement halen, maar de luchtwassers vreten energie en moeten goed onderhouden worden. Om deze redenen heeft menig varkenshouder de luchtwasser uit staan – of zelfs niet eens geïnstalleerd. Het is zeer waarschijnlijk dat de veel varkenshouders niet voldoen aan hun milieuvergunning die zij met de installatie van een luchtwasser hebben gekregen – ook al staat de luchtwasser aan. Zo wordt bepaalde luchtwassers een effectiviteit van 95% effectiviteit toegeschreven, maar door onvoldoende onderhoud hebben zij een stuk lager rendement van bijvoorbeeld 70%. Hierdoor is de uitstoot feitelijk een factor 5 hoger dan toegestaan, waardoor niet aan de milieuvoorschriften zal worden voldaan.

Regels provincie t.a.v. vermindering stikstofuitstoot

De neerslag van stikstof in onze natuur moet fors omlaag, om de natuur te laten herstellen en om hiermee ook er voor te zorgen dat andere maatschappelijke ontwikkelingen doorgang kunnen krijgen, zoals bijvoorbeeld woningbouw. Daarom heeft de provincie Brabant besloten dat veehouderijen in Brabant op 1 juli 2024 moeten voldoen aan strengere eisen en verouderde stallen aanpassen, omdat de stikstofuitstoot te verminderen. In plaats van het aanpassen van de stallen kan een veehouder er ook aan de regels voldoen door het houden van minder dieren, een natuurinclusieve veehouderij worden of uiterlijk op 1 januari 2028 stoppen met de veehouderij.

Risico’s dierenwelzijn bij emissiearme stalsystemen

Emissiearme stalvloeren

Er bestaan zorgen over de veiligheid van emissiearme stalsystemen. Zo is in 2019 in Markelo een explosie geweest in een melkrundveestal met een emissiearme vloer waarbij 23 koeien zijn omgekomen. Dit voorval riep vragen op bij melkveehouders, verzekeraars, brandweer en bij de ministeries van LNV, SZW en IenW.

In opdracht van de ministeries hebben onderzoekers van Antea Groep daarom een analyse² uitgevoerd naar de veiligheidsrisico’s omtrent emissiearme stalvloeren waarbij ze keken naar vier risico's: het risico op gasvorming, het brandrisico, het risico op explosie en het val- en sliprisico. Uit het rapport dat onder emissiearme stalvloeren er hogere concentraties mestgassen zullen voorkomen waardoor er een groter risico is op blootstelling aan gevaarlijke stoffen en - met name bij het mixen van mest - kan het leiden tot piekconcentraties met een hoger explosierisico. Het risico op brand of val- en slipgevaar is er ook, maar dit al bestaat dit risico ook bij “gangbare” systemen. De onderzoekers constateren dat het aspect veiligheid slechts beperkt wordt meegenomen in de procedure voor stalbeoordeling en de vergunningverlening. En in de praktijk wordt nauwelijks gebruik gemaakt van wettelijke handvatten die de Warenwet en Arbeidsomstandighedenwetgeving bieden om veiligheidsrisico’s te beheersen.

Luchtwassers³

Een luchtwasser haalt een groot deel van de ammoniak en fijnstof uit stallucht voordat de lucht de stal verlaat. Hierdoor wordt de uitstoot van deze schadelijk stoffen beperkt. In Nederland hebben met name varkensbedrijven een luchtwasser. Omdat een luchtwasser de lucht zuivert die de stal uitgaat, verandert er niets aan de ongezond hoge concentraties ammoniak en fijnstof ín de stal. Sterker nog, de luchtkwaliteit verslechtert vaak. “Een luchtwasser is een ‘end-of-pipe-oplossing’. Een luchtwasser haalt ammoniak, stof en geur uit stallucht die de stal verlaat. Aan het klimaat in de stal zelf, levert een luchtwasser geen enkele bijdrage”, zo geeft Anita Hoofs aan, onderzoeker bij het Varkens Innovatie Centrum Sterksel.

Boeren kiezen in combinatie met luchtwassers vaker voor diepere mestkelders – een systeem dat meer fijnstof en ammoniak uitstoot en funest is voor de luchtkwaliteit. Als er eenmaal geïnvesteerd is in een luchtwasser, wordt er zelden nog iets gedaan aan de luchtkwaliteit in de stal. Er wordt immers al voldaan aan de wettelijke eisen, er is geen geld meer voor nieuwe investeringen die de luchtkwaliteit in de stal verbeteren en het levert niet meer groeimogelijkheden op. De dieren blijven in de stank zitten en dat is erg schadelijk voor hun welzijn. De concentraties ammoniak en fijnstof in de stal liggen vaak ver boven de aanbevolen, gezonde norm. Wettelijke normen voor luchtkwaliteit ontbreken dus er wordt ook niet op gecontroleerd en gehandhaafd. Slechte luchtkwaliteit in stallen is volgens onderzoekers een groot probleem in Nederland en erg schadelijk voor de dieren. Zo hebben miljoenen varkens het hierdoor ernstig benauwd, krijgen longontsteking, pleuritis of gaan chronisch hoesten. Door de ernst, duur en omvang van het probleem krijgt een slecht stalklimaat van dierwetenschappers de hoogst mogelijke score op de schaal van “ongerief”.

Een luchtwasser verhoogt de kans op een ernstige stalbrand. Het is een elektrische installatie en één van de belangrijkste oorzaken van brand is kortsluiting in een elektrische installatie. Een luchtwasser wordt dan ook gezien als een risicovolle installatie in de Checklist Brandpreventie opgesteld door het praktijknetwerk ‘Brandveilige veestallen’. Maar er schuilt nog een gevaar in de luchtwasser. Om een luchtwasser goed te laten werken is er een centraal luchtkanaal nodig die de hele stal verbindt. Hierdoor verspreidt vuur en rook zich razendsnel door de gehele stal. Maatregelen zoals brandmuren of compartimenten hebben dan geen enkele zin meer.

September 2022: Raad van State zet streep door natuurvergunning⁵

Het is onzeker of emissiearme melkveestallen in de praktijk doen wat ze beloven, terwijl zekerheid volgens Europese natuurbeschermingsregels wel vereist is bij het verlenen van natuurvergunningen. Dit blijkt uit uitspraken van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State van 7 september 2022 over drie melkveehouderijen in de provincie Utrecht. Uit twee wetenschappelijke onderzoeken blijkt dat de stikstofuitstoot uit emissiearme stallen waarschijnlijk hoger is dan waarvan in de regelgeving wordt uitgegaan. De rekenwaarden die worden gebruikt om de stikstofuitstoot te berekenen, bieden daarom te weinig zekerheid dat de natuur geen schade oploopt. Bij het verlenen van nieuwe natuurvergunningen voor stallen die in deze zaken centraal staan, de types A1.13 en A1.28, mag daarom geen gebruik meer worden gemaakt van deze emissiefactoren. Dat betekent dat melkveehouderijen met dit type stal alleen een natuurvergunning kunnen krijgen als uit een zogenoemde passende beoordeling blijkt dat de natuur geen schade oploopt.

Besluit provincie Noord-Brabant maart 2023

De provincie Noord-Brabant geeft aan dat analyses de slechte staat van de natuur in Brabant bevestigen en geeft aan dat het nodig is om versneld de stikstofuitstoot te verminderen, zodat hiermee ruimte komt voor natuurversterking, PAS-melders en economische ontwikkelingen. Alleen dan kan worden doorgebouwd aan de grote maatschappelijke opgaven zoals woningbouw, energietransitie, mobiliteit en klimaatadaptatie. Door het besluit kunnen projecten waarvoor extern gesaldeerd moet worden voorlopig niet vergund worden.

Het besluit van de provincie heeft gevolgen voor projecten waarbij een vergunning op grond van de Wet natuurbescherming (Wnb) nodig is. Dat betekent dat projecten waarbij gebruik wordt gemaakt van extern salderen voorlopig niet vergund (kunnen) worden. Er verandert niets voor projecten die niet tot extra stikstofneerslag op Natura2000 gebieden leiden en waarvoor zodoende geen Wnb-vergunning nodig is. Projecten waarbij gebruik wordt gemaakt van intern salderen kunnen ook gewoon doorgaan, omdat voor deze projecten geen Wnb-vergunning nodig is.

¹ Interim omgevingsverordening Noord-Brabant, https://noord-brabant.tercera-ro.nl/MapViewer/Default.aspx?id=NLIMRO9930InterimOvrgc-0323

² 'Verbetering van effectiviteit emissiearme stalsystemen in de praktijk' van Wageningen University & Research (WUR), https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2022/10/14/bijlage-1-rapport-verbetering-effectiviteit-emissiearme-stalsystemen-in-de-praktijk

³ ‘Veiligheid van emissiearme stalvloersystemen in melkveehouderijen’ van Antea Groep, https://edepot.wur.nl/542963

⁴ ‘De nadelen van luchtwassers’ van Wakker Dier, https://files.wakkerdier.nl/app/uploads/2017/09/04093030/rapport-luchtwassers-2015.original.pdf

⁵ Raad van State: onzeker of emissiearme stallen doen wat ze beloven, https://www.raadvanstate.nl/@132885/emissiearme-stallen/